Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
- Ιστορία, Πνευματικότητα, Τέχνη

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

Η εμπειρία της πρώτης επίσκεψης

Προσφάτως επισκεπτόμενος το νησί της Μυτιλήνης και ταξιδεύοντας με πλοίο πέρασα από το νησί των Ψαρών. Ήταν νύχτα και το νησί ήταν καλά φωταγωγημένο. Με συνάρπασε η συναισθηματική μυρωδιά που ανέδιδε η όλη εικόνα του λιμανιού του νησιού και η οποία παρέπεμπε σε άλλες εποχές και ξυπνούσε μνήμες του ελληνικού επαναστατικού αγώνα και του ξεσηκωμού των προγόνων μας ενάντια στον σκοταδισμό και τον ραγιαδισμό εκείνης της εποχής.

Ακουμπώντας στην κουπαστή του πλοίου καθώς αυτό κινούνταν στην περιοχή πέριξ του μνημείου των Ψαρών, το οποίο βρίσκεται στην κορυφή μικρού όρους στο φυσικό ακρωτήριο του λιμανιού, γνωστό και ως “η μαύρη ράχη των Ψαρών” αφέθηκα στο να κάνω ένα μικρό νοερό ταξίδι σε άλλες εποχές και άλλες ψυχοσυναισθηματικές καταστάσεις.

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

Μαύρη η νύχτα, μαύρη και η ράχη, καθώς το πλοίο σφύριζε στον απόπλου του για Μυτιλήνη όμως ένα μικρό φως άρχισε να αχνοφέγγει μέσα στην καρδιά μου. Έδωσα μια σιωπηρή υπόσχεση στον εαυτό μου ότι κάποιο καλοκαίρι θα επανέλθω για να επισκεφθώ το νησί και να γνωρίσω καλύτερα την παράδοσή του, τον πολιτισμό και την ιστορία του.

Το ιστορικό της καταστροφής των Ψαρών

Το μικρό νησί των Ψαρών ήδη στα τέλη του 18ου αι. είχε οργανωμένο ναυτικό και αναπτυγμένες εμπορικές επιχειρήσεις. Είναι από τα πρώτα νησιά, που σήκωσαν τη σημαία της επανάστασης και ανέδειξαν ηρωικούς μπουρλοτιέρηδες. Ο σουλτάνος δύο φορές ζήτησε από τους Ψαριανούς να εγκαταλείψουν το νησί τους κι εκείνοι αρνήθηκαν. Τότε ο σουλτάνος άρχισε επίθεση εναντίον τους με 140 καράβια και 14,000 άντρες και έπλευσε προς το νησί. Θεσσαλοί και Μακεδόνες μισθοφόροι που έμεναν στο νησί, τους έπεισαν να εγκαταλείψουν τα πλοία και να πολεμήσουν τους Τούρκους στη στεριά. Ξημερώματα της 21ης Ιουνίου 1824, τουρκικός στρατός αποβιβάστηκε στο νησί. Οι Έλληνες υποχωρούσαν προς το εσωτερικό του νησιού καίγοντας τα πάντα. Στο διάστημα αυτό μερικά πλοία μπόρεσαν να ξεφύγουν, παίρνοντας μαζί τους και άμαχο πληθυσμό. Οι Ψαριανοί προτίμησαν να ανατινάξουν το Παλαιόκαστρο και να σκοτωθούν παρά να πέσουν στα χέρια των Τούρκων. Από τους 30,000 κατοίκους του νησιού (7,000 χιλιάδες ήταν μόνοι οι ντόπιοι), 3,000 μόνο σώθηκαν.

Από την καταστροφή των Ψαρών ο Διονύσιος Σολωμός εμπνεύστηκε και συνέθεσε ένα έξοχο επίγραμμα. Το επίγραμμα αυτό παρουσιάζει μια συσσώρευση θεμάτων, ιδεών, συναισθημάτων, σε τόσο λίγους στίχους, ώστε είναι αδόκιμη κάθε προσπάθεια να χωριστούν ενότητες (τεχνικά, θεματικά ή όπως αλλιώς). Στο επίγραμμα η Δόξα προβάλλεται το ηρωικό περιεχόμενο της θυσίας και καλλιεργείται τα αίσθημα της εθνικής υπερηφάνειας, ακόμα και μετά την πολύνεκρη ήττα. Το επίγραμμα το χαρακτηρίζει σοφός κλασικισμός και βαθύς σπαραγμός για τη συμφορά και τον όλεθρο. Το ύφος είναι υποβλητικό, τεχνικότατα ισορροπημένο (η ακριβολεξία και η δυνατή εικονοπλασία στήνουν ένα υποβλητικό μνημείο γνώσης, ανθρωπιάς και στρατευμένης «ποιητικής συνείδησης»). Το ύφος, η μεγαλοπρέπεια, η λιτότητα, η δραματικότητα, η συνθετικότητα, η σοβαρότητα των αναφορών, η παραστατικότητα, η μελετημένη πυκνότητα και η απ’ αρχής μέχρι τέλους πλαστικότητα της γραφής, είναι αδιαφιλονίκητα στοιχεία του ύφους του.

Σύμφωνα και με τον Πολυλά πρόκειται για ποίημα απαράμιλλης γλωσσικής αίσθησης, προϊόν βαθύτατης παιδείας ταλάντου και κόπου. Λέξεις παραστατικότατες καθημερινές, προσεχτικά διαλεγμένες. Γλώσσα μεστή, ανεπιτήδευτη, καίρια, σφριγηλή και άψογα τεχνουργημένη. Από τον πρώτο ίσαμε τον τελευταίο στίχο η μεταφυσική σιλουέτα της Δόξας βαδίζει στο κατεστραμμένο νησί των Ψαρών. Η εικόνα είναι ζωηρή και συμβολική.

Το ποίημα

Στῶν Ψαρῶν τὴν ὁλόμαυρη ράχη
περπατώντας ἡ Δόξα μονάχη,
μελετᾶ τὰ λαμπρὰ παλληκάρια,
καὶ στὴν κόμη στεφάνη φορεῖ,
καμωμένο ἀπὸ λίγα χορτάρια,
ποὺ εἶχαν μείνει στὴν ἔρημη γῆ.

Μια εμπεριστατωμένη ανάλυση του ποιήματος ο αναγνώστης μπορεί να βρει στην ακόλουθη ιστοσελίδα:

Οι πνευματικές προεκτάσεις

Στο νοερό αυτό ταξίδι εκείνο το βράδυ του ταξιδιού στα Ψαρά κοιτώντας την ελληνική σημαία να κυματίζει στο φωταγωγημένο μνημείο της καταστροφής των Ψαρών ένιωσα την αυθόρμητη ανάγκη να σταθώ σε στάση προσοχής και να χαιρετήσω το μνημείο και μαζί του όλους τους πεσόντες της καταστροφής και μαζί του κάθε ψυχή αγωνιζόμενου Έλληνα και αγωνιζόμενης Ελληνίδας της εποχής. Ο ηρωισμός για τους ανθρώπους εκείνους δεν ήταν επιλογή, ήταν μονόδρομος. Η μόνη τους επιλογή όπως και για τους υπόλοιπους επαναστατημένους Έλληνες ήταν η ιαχή “Ελευθερία ή Θάνατος“. Αγωνίστηκαν για την ελευθερία τους κοιτώντας κατάματα το θάνατο. Το νησί των Ψαρών εμπερικλείει μια πολύ βαθιά και δυνατή ενέργεια, την οποία αντιλαμβάνεσαι αμέσως όταν αντικρύζεις το βραχώδες τοπίο του λιμανιού. Ας ευχηθούμε να μείνει η ανάμνηση των ηρώων εκείνων ζωντανή στις καρδιές μας και να μας εμπνέει για τους δικούς μας αγώνες ελευθερίας στα χρόνια που έρχονται.

Πηγή

Σχετικά Ομάδα Consciousness.gr

Διαδρομές αυτογνωσίας και αυτοπραγμάτωσης
Διαβάστε όλα τα άρθρα από Ομάδα Consciousness.gr