Ένα άρθρο για την ελευθερία και το θάνατο
Για να γράψεις ένα άρθρο για την ελευθερία και τον θάνατο απαιτείται απόλυτη προσήλωση στο εδώ και τώρα. Κάθε συγγραφική προσπάθεια χρειάζεται αυτή την προσήλωση, ωστόσο το συγκεκριμένο θέμα που πραγματεύεται το άρθρο αυτό είναι τόσο βαρυσήμαντο ώστε να μην χωρούν ημίμετρα παρά μόνο πλήρης αφοσίωση, τόσο από τον γράφοντα όσο και από τον αναγνώστη.
Το ιστορικό γίγνεσθαι και η παράδοση του έπους του 1821
25η Μαρτίου 2021. Εν μέσω πανδημίας ιογενούς λοίμωξης στον κόσμο και στην Ελλάδα φαίνεται ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε ούτε το επερχόμενο χριστιανικό πάσχα ούτε και την επέτειο από την επίσημη κήρυξη της ελληνικής επανάστασης του 1821. Έχοντας αναγκαστικά περιορίσει στο ελάχιστο τις εξωτερικές μετακινήσεις μας και παρακολουθώντας τις εξελίξεις, με αφετηρία την επέτειο της επίσημης κήρυξης της ελληνικής επανάστασης του 1821 είναι ευκαιρία να στοχαστούμε πάνω στον Θούριο του Ρήγα Βελεστινλή και στην πιο ένδοξη στιγμή του αγώνα της επανάστασης που δεν είναι άλλη από την έξοδο του Μεσολογγίου με τους πολλούς και βαθείς συμβολισμούς της.
Σύμφωνα με την Βικιπαίδεια, το “Ελευθερία ή θάνατος” είναι εθνικό σύνθημα της Ελλάδας. Διαδόθηκε ευρύτερα στον ελλαδικό χώρο κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του ’21 (1821-1829), οπότε χρησιμοποιήθηκε ως πολεμική ιαχή και αναγραφόταν σε πολεμικές σημαίες του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας ενώ αναφέρεται η χρήση του συνθήματος και κατά την Κρητική Επανάσταση του 1866-1899. Η χρήση του συνθήματος γίνεται και μεταγενέστερα, κατά τον αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου από την βρετανική κυριαρχία. Η επίσημη όμως χρήση του στο Ελληνικό Κράτος ως εθνικού συνθήματος έγινε αρκετά αργότερα. Το σύνθημα συνδέεται σήμερα με την λαϊκή δοξασία ότι οι εννέα συλλαβές του συνδέονται με τον αριθμό των λωρίδων που υπάρχουν στην ελληνική σημαία, με την λέξη «ε-λευ-θε-ρί-α» να συμπληρώνει τις πέντε γαλάζιες και τις λέξεις «ή θά-να-τος» να συμπληρώνουν τις τέσσερις λευκές λωρίδες.
Το σύνθημα συμβόλιζε, και εξακολουθεί να συμβολίζει, την αποφασιστικότητα των Ελλήνων για τον συνεχή αγώνα ενάντια στη τυραννία και στη καταπίεση, αψηφώντας τον θάνατο. Για τον αναγνώστη που συνειδητά ενδιαφέρεται να εντρυφήσει στην ιστορική μελέτη του πολυσύνθετου φαινομένου που λέγεται ελληνική επανάσταση, συστήνεται ανεπιφύλακτα η ανάγνωση του έργου του Σαράντου Καργάκου “Ελληνική επανάσταση 1821”, καθώς και η λεπτομερέστερη εξέταση των πηγών στο τέλος του παρόντος άρθρου.
Το ελπιδοφόρο μήνυμα της επιβίωσης και μεταλαμπάδευσης των αξιών του ελληνισμού και προπαντώς η ελληνική γλώσσα η οποία ανέκαθεν μετέφερε εκφραστικό και πνευματικό πλούτο σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης είναι σημαντικό να μεταβιβαστούν από γενιά σε γενιά. Να διατηρηθεί η παράδοσή μας δηλαδή. Η παράδοση των ελληνικών αξιών, οι οποίες είναι κατά βάση πανανθρώπινες και πνευματικές αξίες.
Όλος ο κόσμος μέσα από την ιστορική και πνευματική μελέτη του 1821 καλείται να αναζητήσει τα μονοπάτια στα οποία περπάτησαν οι επαναστατημένοι Έλληνες. Καλείται ο καθένας μας να ψηλαφήσει με τα μάτια της ψυχής τις διαδρομές που κάλυψαν οι ήρωες της εποχής για να κάνουν τις καθοριστικές υπερβάσεις τους, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Και μέσα στον απέραντο πόνο, στην στιγμή της απόλυτης απελπισίας έρχεται το φως της Ανάστασης. Ο Έλληνας ήρωας διδάσκει με το ήθος του. Εκμηδενίζει τον θάνατο και κάνει τον πόνο του τραγούδι μα και γλεντάει πριν συναντήσει το φυσικό τέλος του. Η σύγχρονη Ελλάδα μας προσκαλεί σε ένα ταξίδι βιωματικών αναμνήσεων μεταξύ άλλων και μέσα από το δημώδες τραγούδι. Μια πρόσφατη αξιόλογη προσπάθεια με σύμπραξη του συνθέτη Σταύρου Ξαρχάκου και του καθηγητή μουσικολογίας ΕΚΠΑ Λάμπρου Λιάβα μας προσφέρουν τις ακόλουθες συλλογές δημοτικού τραγουδιού https://ebooks.epublishing.ekt.gr/index.php/rch/catalog/book/54.
Οι πνευματικές προεκτάσεις
Πολλές φορές γίνονται συζητήσεις σχετικώς με το πώς ορίζεται η ελευθερία σε μια δημοκρατική ανθρώπινη κοινωνία, ποια είναι τα όρια της ελευθερίας και τα είδη της. δηλαδή σωματική, ψυχική, πνευματική, ηθική, κτλ. Αν κοιτάξουμε προσεκτικά την πραγματικότητά μας θα διαπιστώσουμε ότι ΔΕΝ είμαστε ελεύθεροι. Σίγουρα όχι πνευματικά, ούτε ηθικά, ούτε ψυχολογικά, ούτε καν σωματικά. Οι περιορισμοί, οι πλάνες και τα ψεύδη περισσεύουν στην επίγεια ζωή μας, σε έναν κόσμο περιορισμού των ατομικών και συλλογικών ελευθεριών και σταδιακής υποδούλωσης του σώματος και του πνεύματος. Επιβίωση σωματική επιδιώχθηκε πρωτίστως το 1821 στον πόλεμο που διεξήχθη σώμα με σώμα και με τόνους χυμένου αίματος των αγωνιστών. Επιβίωση πνευματική θα πρέπει να επιδιωχθεί τώρα στον ακήρυχτο και υπόγειο πόλεμο ο οποίος διεξάγεται με ακατάπαυστη μανία κατά της πνευματικής διάστασης του ανθρώπου.
Πώς συναντάς τον θάνατο; Μέσα από τους θαλάμους των επειγόντων περιστατικών ενός νοσοκομείου. Μέσα από τον ψυχολογικό πόνο ενός ανθρώπου που προσπαθεί να κρατηθεί στη ζωή ή που τελεί υπό σύγχυση. Μέσα από αυτά μπορείς να δεις τον θάνατο με τα μάτια με την ενσυναίσθηση και την αγωνία για ένα προσφιλές σου πρόσωπο. Έρχεσαι πιο κοντά με τον θάνατο ως γεγονός και ως πιθανό περιστατικό αλλά και ως μια μετάβαση κατάστασης.
Είναι δύσκολο να προσεγγίσεις βιωματικά τον θάνατο αν είσαι προσκολλημένος στην ύλη, καθότι ο θάνατος είναι η μετάβαση από την κατάσταση της σάρκας και των υλικών αισθήσεων στα πιο λεπτοφυή σώματα του πνευματικού ανθρώπου. Η προσέγγιση του γεγονότος του θανάτου όταν βρίσκεσαι “απέξω” είναι τρομακτική και επίπονη. Όταν όμως βρεθείς κι εσύ μέσα, τότε η σύγκριση με την κατάσταση στην οποία βρισκόσουν σε κάνει να μην θες να γυρίσεις πίσω. Αυτά είχε πει ο Carl Jung μετά από μεταθανάτια εμπειρία του το 1945. Ο κάθε ηρωικός αγωνιστής (είτε στο πεδίο της μάχης πολέμου με υλικά όπλα είτε στο πεδίο της μάχης του καθημερινού σιωπηρού πνευματικού αγώνα) προτάσσοντας τα ιδανικά της αλήθειας και της ελευθερίας και φωνάζοντας βροντερά το “υπέρ πάντων όλων ο αγών υπέρ πίστεως και πατρίδος” εκμηδενίζει τον φόβο του θανάτου και επιτυγχάνει εν ζωή να ψηλαφίσει την ουσιαστική πνευματικότητα, μαχόμενος για τη ουσιαστική λύτρωση και σωτηρία. Η μετουσίωση των πεποιθήσεών μας για το θάνατο μπορεί να γίνει μόνο βιωματικά. Μπορεί να συντελεστεί μόνο αν καταφέρουμε να “πεθάνουμε” πριν πεθάνουμε για να διαπιστώσουμε ότι θάνατος όπως τον νοεί ο μέσος άνθρωπος δεν υπάρχει. Να μετουσιώσουμε δηλαδή το Εγώ μας, να εξημερώσουμε και να νεκρώσουμε σταδιακά τα πάθη μας και να ατενίσουμε έτσι τον βιολογικό θάνατο ως μια απλή μετάβαση κατάστασης ύπαρξης από μια απολύτως περιορισμένη σε μια απείρως πιο ελεύθερη. Το τι μας περιμένει μετά το βιολογικό θάνατο ως εμπειρία, είναι αντικείμενο άλλου βαθέος στοχασμού και θα αναλυθεί σε άλλα άρθρα αυτού του ιστολογίου. Όπως επίσης θα πρέπει να αναλυθεί το μείζον ερώτημα “Υπάρχει ζωή πριν από το θάνατο”;
Η σημασία του επείγοντος
Μερικές φορές το κατεπείγον είναι η μόνη οδός για να πάμε προς τα μπρος. Οι καταστάσεις εκείνες δηλαδή στις οποίες βρίσκεσαι με την πλάτη στον τοίχο. Οι καταστάσεις απολύτου επιβίωσης. Οι στιγμές στις οποίες δεν υπάρχει αύριο. Στην ίδια συγκυρία βρέθηκαν και οι επαναστατημένοι Έλληνες πριν από δύο περίπου αιώνες, στην ίδια μοίρα βρισκόμαστε κι εμείς σήμερα, στο εδώ και τώρα, στην κάθε μας στιγμή. Καλούμαστε να αποφασίσουμε αν θα διαχειριστούμε την κάθε μας ημέρα και κάθε μας στιγμή σαν την πιο πολύτιμη της ζωής μας. Δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε το αύριο και το μέλλον μας στην αργή και βαριά πυκνή ύλη. Συνεπώς ο μόνος τρόπος, η μόνη διέξοδος, η μόνη οδός ελευθερίας είναι να κρατηθούμε υπομονετικά στην ύλη αλλά και να την αποστραφούμε και να επιχειρήσουμε συνειδητά να την υπερβούμε.
Ύμνος εις την ελευθερίαν
Ο Διονύσιος Σολωμός συνέταξε με πολύ εύστοχο, λυρικό και περιγραφικό τρόπο μια ωδή στο έπος του 1821, τον “Ύμνο εις την Ελευθερίαν“. Η δυνατή του ενσυναίσθηση αλλά και η αξία του ως ουσιαστικού καλλιτέχνη και πνευματικού ανθρώπου διαφαίνεται από την διαχρονικότητα και την οικουμενικότητα των στίχων του. Οι μορφές των Ελλήνων αγωνιστών του 1821 λειτουργούν ως αρχετυπικά πρότυπα στον αέναο αγώνα του πνευματικού ανθρώπου για απελευθέρωση από τα δεσμά της δουλείας και της αμαρτίας της ύλης. Ας στοχαστούμε βαθιά στους στίχους του εθνικού μας ποιητή και ας αναλογιστούμε το ιερό φορτίο που φέρουμε, τόσο ως γενετικοί απόγονοι των ηρωικών αγωνιστών του 21 όσο και ως πνευματικές οντότητες που διψούν για την ενθύμηση της πνευματικής πατρίδας στην κατάσταση ύπαρξης της επουράνιας βασιλείας.
Ο ελληνισμός διακρίθηκε από ενότητα και συνέχεια στα τουλάχιστον 5000 γνωστά χρόνια παρουσίας του στον πλανήτη από την πρώιμη αρχαιότητα, την κλασική και την ελληνιστική Ελλάδα, το Βυζάντιο, το οποίο λυσσαλέα κάποιοι προσπαθούν να συσκοτίσουν και να εξαφανίσουν παρότι γνωρίζουν την καθοριστική του επίδραση στην διαμόρφωση του διαφωτισμού της σύγχρονης ευρώπης και του κόσμου, μέχρι και την περίοδο της υπόδουλης ζωής τουλάχισοτν 400 ετών. Τα 200 χρόνια τυπικής ελευθερίας συνιστούν την ύπαρξή μας ως κράτος, όχι όμως ως έθνος. Εμείς οι Έλληνες ως έθνος υπήρχαμε από αρχής κόσμου και θα εξακολουθούμε να υπάρχουμε. Ακόμα κι αν κάψουν τα οστά μας και αφανίσουν το DNA μας από προσώπου γης, θα εξακολουθούμε να υπάρχουμε στο υλικό πεδίο μέσα από τις τέχνες, τα γράμματα και την φιλοσοφία, στέλνοντας το διακριτικό μας κάλεσμα σε κάθε άνθρωπο που αναζητά την ελευθερία του. Ένα κάλεσμα από την ύλη προς κόσμους πνευματικούς.
Μπορεί να εορτάζουμε τα 200 χρόνια από την τυπική απελευθέρωση από την Τουρκοκρατία, όμως ας μην ξεχνούμε τα πόσα πάνδεινα έχει βιώσει ο λαός αυτός σε όλη του την ιστορία και εκτός του σκοταδισμού της δουλείας του μεσαίωνα. Ας μην ξεχνάμε τους παγκοσμίους και τους βαλκανικούς πολέμους, την κατοχή και τον εμφύλιο. Μια ζωή ο αντιφατικός σε ποιότητες και πάθη λαός των Ελλήνων μεγαλούργησε, αγωνίστηκε, βασανίστηκε αλλά και χειραγωγήθηκε διαχρονικά από τις μεγάλες δυνάμεις που κινούν τα νήματα εξουσίας του πλανήτη. Όλοι όμως φοβούνται τελικά τους Έλληνες διότι όλοι αναγνωρίζουν την ανεξάντλητη δύναμη του φωτός που εκπορεύεται από το ελληνικό πνεύμα και από τον ελληνικό πολιτισμό. Αυτά προσπαθούν τις τελευταίες δεκατίες να εξαφανίσουν και να τα συνθλίψουν αφοιώνοντάς τα στην χοάνη ενός ισοπεδωτικού και άψυχου παγκοσμιοποιημένου (κατ’επίφαση) πολιτισμού. Και αυτό που φοβίζει τον κοινό Νου περισσότερο από όλα είναι το γεγονός ότι διαμέσου της επιχειρούμενης αποϊεροποίησης των συμβόλων, της απαξίωσης των θεσμών, της ακύρωσης των ηθικών αξιών και της απευαισθητοποίησης της πνευματικότητας του μέσου ανθρώπου, φαίνεται να μην υπάρχουν ορατές οι προϋποθέσεις για να ειπωθεί από τον σύγχρονο Έλληνα και από τον σύγχρονο άνθρωπο το “Ελευθερία ή Θάνατος”.
Όταν όμως έχεις να κάνεις με ένα ακατέργαστο διαμάντι που ακτινοβολεί όταν του διώξεις την λάσπη που το σκεπάζει, όσο και να προσπαθήσεις να λιώσεις το διαμάντι, πάντα στο τέλος θα αποτυγχάνεις να σκεπάσεις το Φως. Και η ιστορία θα πρέπει να διδάσκει προς αυτή την κατεύθυνση, όχι μόνο τους κατακτημένους/πολιορκημένους αλλά και τους δυνάστες/κατακτητές.
Σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν κόψι
τοῦ σπαθιοῦ τὴν τρομερή,
σὲ γνωρίζω ἀπὸ τὴν ὄψι,
ποὺ μὲ βία μετράει τὴν γῆ.
Ἀπ’ τὰ κόκκαλα βγαλμένη
τῶν Ἑλλήνων τὰ ἱερά,
καὶ σὰν πρῶτα ἀνδρειωμένη,
χαῖρε, ὢ χαῖρε, Ἐλευθεριά!
Όπως οι ηρωικοί πρόγονοί μας τότε, έτσι και εμείς σήμερα, μετά 200 χρόνια. Ας αποτίσουμε στις αγνές εκείνες ψυχές τον φόρο τιμής που τους πρέπει. Ζήτω η νέα ελληνική επανάσταση του 2021!
