Μέτρον άριστον

Παν μέτρον μέτρου άριστον

Το γλωσσικό αισθητήριο ορισμένων αναγνωστών εθίγη προχθές από την αναφορά στο «παν μέτρον άριστον». Οπου, όπως μου επεσήμαναν το ορθόν είναι «μέτρον άριστον» χωρίς το «παν». Οντως, έτσι το παρέδωσε ο Ρόδιος Κλεόβουλος, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας. Πλην όμως το «παν» προσετέθη πολύ νωρίς στο ρητό. Ηδη από τον 4ο μ.Χ. αιώνα το αναφέρει ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός στον λόγο του για τον Μεγάλο Βασίλειο: «το παν μέτρον άριστον, εν τοις μάλιστα επαινών, και παρά πάντα τον εαυτού βίον φυλάξας». Επειδή βέβαια το ζήτημα δεν είναι γλωσσικό, αλλά φιλοσοφικό, το θέμα είναι αν η προσθήκη της λέξης «παν» παράγει σημασία, ή απλώς καταστρέφει τη σημασία του ρητού. Δεδομένου δε ότι για την αρχαία ελληνική σκέψη το μέτρο ήταν συνθήκη αξίας, ο «μέτριος» άνδρας ήταν ο αγαθός άνδρας, παν μέτρον είναι άριστο γιατί προσθέτει αξία στον βίο του ανδρός, όπως λέει ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός. Οι γλώσσες αλλάζουν μαζί με τη σημασία των λέξεων που γλιστράει από την αρχική παρακολουθώντας τη χρήση τους και το ζητούμενο πάντα είναι αν τη θέση της αρχικής σημασίας τη διαδέχεται μία άλλη ή απλώς την αντικαθιστά το κενό της σημασίας, οπότε και υπάρχει πρόβλημα. Πάντως, η χρήση του «παν μέτρον άριστον» στην σύγχρονη ελληνική είναι ευρύτατη και μόνον ο στείρος δογματισμός μπορεί να την θεωρήσει λάθος του ίδιου τύπου με την έκφραση «εξ απαλών ονύχων».