Ο ψυχοθεραπευτής και ιερέας θεολόγος π.Φιλόθεος Φάρος είχε πει σε μια από τις συνεντεύξεις του στην εκπομπή “Στα Άκρα” με την Βίκη Φλέσσα ότι “Οι πάντες μπορούν να μας γλιτώσουν από έναν δολοφόνο, αλλά κανείς δεν μπορεί να μας γλιτώσει από τους γονείς μας”.
Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα. Πόσες φορές έχουμε ακούσει τη φράση αυτή και πόσες φορές αναρωτηθήκαμε πόσες ερμηνείες μπορεί να λάβει; Ερμηνείες επιφανειακές και συνηθισμένες από τους πολλούς αλλά και ερμηνείες οι οποίες εκτείνονται σε μεγαλύτερο βάθος.
Κοινωνία και οικονομία
Συνήθως συνδέουμε τη συγκεκριμένη φράση με ανθρώπινες ελλείψεις και παραλείψεις οικονομικού και κοινωνικού επιπέδου από την πλευρά των εκάστοτε γονέων. Οι ελλείψεις ή παραλείψεις εκλαμβάνονται ως “κακές πράξεις” με αρνητικό αντίκτυπο στην ζωή των παιδιών των γονέων. Μια λανθασμένη διαχείριση των οικονομικών και περιουσιακών στοιχείων από τους γονείς μπορεί να κληροδοτήσει στα παιδιά τους απλήρωτα χρέη και άλλα νομικής και οικονομικής φύσης προβλήματα. Μια έκνομη πράξη μπορεί επίσης σε κάποιες περιπτώσεις να στιγματίσει την ζωή των παιδιών, όταν επί παραδείγματα ο πατέρας υπήρξε οικονομικός καταχραστής, εκβιαστής, εκμεταλλευτής ή δολοφόνος. Τα παιδιά του σε αυτή την περίπτωση δεν μπορεί παρά να είναι για την υπόλοιπη ζωή τους τα “παιδιά ενός παρανόμου”. Και μη ξεχνούμε τα (πιο συχνά στο παρελθόν) φαινόμενα εκδικητικότητας (vendetta) που απαντούνταν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Επιδιωκόταν δηλαδή εκδίκηση από τα παιδιά ενός αδικημένου ή δολοφονημένου προγόνου θύματος, η οποία πραγματωνόταν με την επιβολή αντίστοιχου πόνου και πρόκληση οικονομικής, σωματικής και ψυχολογικής φθοράς στα παιδιά του προγόνου θύτη.
Λογοτεχνία
Η φράση αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα μνημονεύεται επίσης συχνά άμεσα ή εμμέσως σε διάφορα έργα της ελληνικής λογοτεχνίας από την εποχή του Ομήρου, του Ησιόδου και του Πλουτάρχου μέχρι σήμερα. Το ρήμα «παιδεύω» στις περισσότερες των λογοτεχνικών αυτών αναφορών σημαίνει τιμωρώ, κολάζω, υποβάλλω σε κόπους ή ταλαιπωρίες· καταπονώ, ταλαιπωρώ, βασανίζω, τυραννώ· πρόκειται για πολύ παλιά λαϊκή δοξασία, την οποία βρίσκουμε στην εκκλησιαστική ορθόδοξη παράδοση αλλά και στις αρχαιοελληνικές παραδόσεις. Στην Ιλιάδα (Δ170) διαβάζουμε: «…σύν τε μεγάλῳ ἀπέτισαν σὺν σφῇσιν κεφαλῇσι γυναιξί τε καὶ τεκέεσσιν.»· οι Τρώες, οι γυναίκες και τα παιδιά τους θα τιμωρηθούν επειδή πάτησαν τους ιερούς όρκους («κατὰ δ᾽ ὅρκια πιστὰ πάτησαν.») Και στη ραψωδία Φ: (459,460): «…πειρᾷ ὥς κε Τρῶες ὑπερφίαλοι ἀπόλωνται πρόχνυ κακῶς σὺν παισὶ καὶ αἰδοίῃς ἀλόχοισι»· αναφέρεται ότι οι Τρώες είναι δίκαιο να χαθούν, μαζί με τα παιδιά και τα ταίρια τους, εξαιτίας της «ὕβρεως» προς τους θεούς που διέπραξε ο βασιλιάς τους, ο Λαομέδοντας. Ανάλογες αντιλήψεις συναντούμε και στον Ησίοδο, τον Παυσανία, τον Αισχύλο και άλλους αρχαίους. Ο Πλούταρχος επιχειρεί να ανασκευάσει τις αντιρρήσεις που διατύπωσε ο Βίων ο Βορυσθενίτης, ένας αρχαίος Έλληνας κυνικός φιλόσοφος, που έζησε τον 4ο ή 3ο αιώνα π.Χ., επικαλούμενος και το επιχείρημα της «κληρονομικότητας» των φυσικών ελαττωμάτων· ωστόσο, δέχεται ότι αν ένα «φαύλος» γίνει «χρηστός» απαλλάσσεται «της ποινής του γένους.» Ο Βίων θεωρούσε περίπου παράλογο και γελοίο να πληρώνουν τα παιδιά για τις πράξεις των γονέων τους.
Θρησκεία
Σε θρησκευτικό επίπεδο, πολυάριθμα παραδείγματα βρίσκουμε και στη Βίβλο: «ἐγὼ γάρ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, Θεὸς ζηλωτής, ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα, ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς τοῖς μισοῦσί με.» (Έξοδος κ,6.). Παρόμοιες δοξασίες υπάρχουν και σε άλλους λαούς· ο Νικόλαος Πολίτης παραθέτει και τις ιταλικές παροιμίες «Πολλές φορές χρεωστούν τα παιδιά να κάμουν την μετάνοια δια την αμαρτία του πατέρα.», «Ο πατέρας έκαμε την αμαρτία και ο γιος χρωστεί να κάμει την μετάνοιαν.», «Αμαρτίες του πατέρα και της μάνας τις κλαίνε τα παιδιά.», «Τα παιδιά κλαιν τα σφάλματα του πατέρα.», «Το δέντρο αμαρταίνει και το κλαδί λαβαίνει.», την ισπανική «Από τις αμαρτίες των πατέρων οι γιοι εξολοθρεύονται.», την δανέζικη «Για την αμαρτία των γερόντων, αναγκάζονται πολλές φορές να πληρώσουν οι νέοι.» και την γερμανική «Την αμαρτία του Μεγαλογιάννη, αναγκάζεται να πληρώσει ο Μικρογιάννης.». Το περιβάλλον των περισσότερων θρησκειών επιβάλλει ένα πλαίσιο εκδικητικής ανταποδοτικότητας στις αμαρτωλές πράξεις των γονέων, το οποίο επιβάλλεται στα τέκνα τους, τα οποία χωρίς άμεση συμμετοχή στις αμαρτίες των γονέων τους, επιβαρύνονται με τις συνέπειές των αμαρτιών αυτών με ποικίλους τρόπους στη ζωή τους. Κάποιες θρησκείες ωστόσο αφήνουν ένα ανοιχτό παράθυρο ελπίδας στο να σπάσει ο φαύλος αυτός κύκλος. Αυτό ωστόσο προϋποθέτει αφύπνιση των παιδιών και πλήρη συνειδητοποίηση της κατάστασής τους, ώστε μέσω της εξομολόγησης, της νηστείας και του καθαρού και μη αμαρτωλού τρόπου ζωής να επιστρέψουν σε μια μη διαταραγμένη κανονικότητα που θα τους εξασφαλίσει μια καλύτερη ομολογία στην μεταθανάτια αιώνια ζωή.
Γενετική, ιατρική και βιολογία
Σε βιολογικό, ανατομικό και φυσιολογικό επίπεδο είναι πλέον επίσης ξεκάθαρο ότι οι γενετικές ανωμαλίες που έχουν οι γονείς εκ γενετής καθώς και πάσης φύσεως δυσμορφίες και οποιαδήποτε δυσλειτουργικότητα στην φυσιολογία των οργάνων του σώματος μπορούν να μεταφερθούν διαμέσου του γενετικού υλικού (DNA) στα παιδιά. Στις γενετικές ανωμαλίες που υπάρχουν εκ γενετής έρχονται να προστεθούν και άλλες διαταραχές στο γενετικό υλικό οι οποίες εμφανίζονται και προστίθενται στο γονιδίωμα των γονέων ως μεταλλάξεις κατά τη διάρκεια της ζωής τους ως απότοκο των ανθυγιεινών επιλογών τους στην διατροφή, στον ύπνο και στην διαχείριση της ψυχολογίας τους. Η επιστήμη της επιγενετικής έχει αποδείξει ότι το γονιδίωμα μπορεί να μεταλλάσσεται διαρκώς μέχρι και το θάνατο. Η γονιδιακή κατάσταση λοιπόν των γονέων μέχρι και τη στιγμή της σύλληψης κάθε παιδιού και επίσης οι συνήθειες και ο τρόπος ζωής της μητέρας κατά τη διάρκεια της κύησης και της γαλουχίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην δημιουργία και εξέλιξη του γονιδιώματος και των απογόνων τους. Στο επίπεδο αυτό λοιπόν συνάγεται ότι δεν ευθύνεται μόνο ο κάθε άνθρωπος για τις βιολογικές αδυναμίες του, αλλά σε ένα βαθμό είναι εξαρτώμενος από την βιολογική κατάσταση των γονέων του. Υπάρχουν ακόμα πρόσφατες επιστημονικέ ενδείξεις (αλλά όχι σαφείς αποδείξεις) ότι το άγχος ως βιολογική αντίδραση στις διάφορες αντιξοότητες της ζωής, δεν περιορίζεται μόνο στο στη συνολική λειτουργία των βιολογικών συστημάτων του ανθρώπου αλλά επιδρά σε κάθε κύτταρο ενός οργάνου ή ιστού ξεχωριστά, επιδεινώνοντας την λειτουργία της κυτταρικής μεμβράνης, ως μέσου επικοινωνίας του κυττάρου με το γύρω περιβάλλον του με στόχο την αποβολή των τοξινών αλλά και την εισαγωγή θρεπτικών συστατικών προς μεταβολισμό και παραγωγή ενέργειας. Αυτό το κυτταρικό στρες υπάρχουν ενδείξεις, με βάση μακρόχρονες ιατρικές μελέτες, ότι εγκαθίσταται στα κύτταρα των παιδιών είτε ως αποτέλεσμα ενός τραγικού γεγονότος στη ζωή τους (π.χ. πόλεμος) είτε κληρονομικά ως “αποθηκευμένος πόνος” από τα κύτταρα των γονέων που έζησαν πολέμους, στερήσεις και κακουχίες στα παιδιά τους.
Ψυχολογία και ψυχανάλυση
Σε ψυχολογικό επίπεδο τώρα, μια θεώρηση της ψυχολογίας των παιδιών μας οδηγεί στο να συνειδητοποιήσουμε ότι τα λάθη, οι αμαρτίες και τα πάθη δεν είναι μόνο προσωπικά βιώματα. Ο κάθε άνθρωπος έχει πάρει μέσα του και τα βιώματα των γονέων του και ειδικά της μητέρας, δηλαδή το πώς ζούσε η μητέρα όταν κυοφορούσε, η συνολική ψυχοσυναισθηματική της κατάσταση, αν είχε χαρά, αν είχε θλίψη, αν είχε μελαγχολία. Όλο το νευρικό σύστημα το δικό της επηρέασε το νευρικό σύστημα του εμβρύου της. Οπότε, όταν γεννηθεί το παιδί και μεγαλώσει, παίρνει μέσα του και τα βιώματα της μητέρας του, δηλαδή ενός άλλου ανθρώπου. Δημιουργείται μια κατάσταση στην ψυχή του ανθρώπου εξαιτίας των γονέων του, που την παίρνει μαζί του σ΄ όλη του τη ζωή, αφήνει ίχνη μέσα του και πολλά πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή του είναι απόρροια της καταστάσεως αυτής. Οι συμπεριφορές του έχουν άμεση σχέση με την κατάσταση των γονέων του. Η χαρά και η θλίψη, η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία, η ολική θεώρηση της ζωής και η κοσμοθεωρία είναι ευτυχώς ή δυστυχώς σε ένα μεγάλο βαθμό χαρακτηριστικά κληροδοτούμενα από τους γονείς στα παιδιά.
Έχουν γραφεί πολυάριθμα βιβλία που εξηγούν την ψυχοκινητική και ψυχοσεξουαλική ανάπτυξη των βρεφών κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής. Όλοι οι ειδικοί συγκλίνουν στην άποψη ότι τα πρώτα πέντε έτη της ζωής του ανθρώπου είναι η απολύτως καθοριστική “μήτρα” η οποία σφραγίζει τον πυρήνα της ανθρώπινής του διάστασης. Ο κορυφαίος ψυχαναλυτής Ματθαίος Γιωσαφάτ παρουσιάζει με ευσύνοπτο τρόπο την διαδικασία της μεταφοράς των “αμαρτιών” των γονέων στα παιδιά από την πλευρά της ψυχανάλυσης. Η ψυχανάλυση είναι μια οδός που δεν έχει ανακαλυφθεί και καλλιεργηθεί σε επαρκές βάθος στην Ελλάδα και δυστυχώς οι επαρκώς καταρτισμένοι επιστήμονες στον κλάδο αυτό μετριούνται στα δάχτυλα. Είναι όμως ίσως ο μοναδικός επιστημονικός τρόπος που μπορεί να οδηγήσει στην ψηλάφηση του υποσυνειδήτου και του ασυνειδήτου, όταν πλέον ο ενήλικας έχει ωριμάσει και επιχειρεί να καθαρίσει το αποτύπωμα που άφησαν μέσα του οι “αμαρτίες” των γονέων του.
Η πνευματική διάσταση
Η υπόθεση της γονεϊκής έχει πολύ μεγάλο πνευματικό βάθος και δεν μπορεί να εξαντληθεί σε ένα άρθρο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι βασική προϋπόθεση για να γίνεις ένας καλός γονιός είναι να έχεις ένα βασικό επίπεδο αυτογνωσίας και αυτοεπίγνωσης. Η αυτοεπίγνωση σε οδηγεί στην συνειδητοποίηση των προσωπικών σου ορίων καθώς και των ορίων που οφείλεις να φωτίσεις στη ζωή των παιδιών σου.
Τα παιδιά, όπως και κάθε άνθρωπος, αποζητούν κατά βάθος την ψυχική επαφή και την αναγνώριση της πνευματικής τους υπόστασης από τους γονείς τους. Δεν έχουν λόγια να στο πουν, δεν έχουν μιλιά να μιλήσουν όταν είναι βρέφη ή έχουν μιλιά αλλά δεν ξέρουν να εκφράσουν τις πιο λεπτές αυτές αποχρώσεις των ψυχικών αναγκών τους όταν μεγαλώσουν. Σε κάθε περίπτωση είναι σίγουρο ότι η ψυχή κάθε παιδιού όσο αναπτύσσεται αλλά και στην μετέπειτα ζωή του αναζητά διψασμένη ένα χάδι, ένα βλέμμα με νόημα, μια κατανόηση της ύπαρξής του και μια αποδοχή του Είναι του. Το παιδί κλαίει, οδύρεται, απογοητεύεται φωνάζει για πράγματα φαινομενικώς επιδερμικά, στην ουσία όμως διεκδικεί την αναγνώριση και την αποδοχή του, χτυπάει “καμπανάκι” για την απουσία ψυχικού δεσίματος με τους γονείς του. Θέλω την συντροφιά σου, θέλω να είσαι ο τροφός μου, στο σώμα και στο πνεύμα. Αυτό θέλει ένα παιδί, αλλά πόσοι γονείς σήμερα προσφέρουν αυτές τις αξιώσεις συνειδητά;
Η διαδοχή των γενεών προϋποθέτει τις διαδικασίες της παράδοσης αλλά και της υπέρβασης. Παράδοση σημαίνει να μεταβιβάζεις δυναμικά όσα έμαθες, όσα κατέκτησες αλλά και όσα βίωσες. Υπέρβαση στο συγκεκριμένο πλαίσιο σημαίνει να επιθυμείς αυτός που θα σε διαδεχθεί να θέλει και να μπορεί να σε ξεπεράσει. Ο Νίκος Καζαντζάκης έγραφε στην περίφημη “Ασκητική” του: “Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους πρόγονους. Το δεύτερο, να φωτίσεις την ορμή τους και να συνεχίσεις το έργο τους. Το τρίτο σου χρέος, να παραδώσεις στο γιο τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράσει. Το μέγιστο χρέος λοιπόν του γονέα είναι να δώσει με την συμπεριφορά του και την στάση ζωής του τη μεγάλη εντολή στα παιδιά του να τον ξεπεράσουν και τα παιδιά αντίστοιχα να ανταποκριθούν στην εντολή αυτή, με σεβασμό την απερχόμενη γενιά αλλά και ενθουσιασμό για την δημιουργία της δικής τους οικογένειας, ένα επίπεδο πιο πάνω και πιο πέρα από την προηγούμενη.
Είναι αλήθεια ότι ως άνθρωποι έχουμε δύο διαγνωσμένες διαστάσεις: την ανθρώπινη και την υπερβατική. Οι περισσότεροι από εμάς ασχολούμαστε επίμονα μόνο με την πρώτη διάσταση και ξεχνούμε, δεν γνωρίζουμε ή αποφεύγουμε να ασχοληθούμε με την δεύτερη διάσταση. Στην ανθρώπινή μας διάσταση είμαστε καταδικασμένοι να ακολουθήσουμε τον φαύλο κύκλο της ανάθεσης στο DNA μας των βαθύτερων κοσμοθεωριών, συμπεριφορών και αντιλήψεων από τους γονείς μας. Δεν μπορούμε να γλιτώσουμε την “κλωνοποίηση”. Το χάσμα των γενεών είναι πλέον μια εμπεδωμένη νομοτέλεια από την οποία μπορούμε να διδαχθούμε και να βελτιωθούμε, αλλά δεν μπορούμε να την αποφύγουμε. Η νομοτέλεια του χάσματος των γενεών καθώς και των αμαρτιών γονέων που παιδεύουν τα τέκνα είναι μια ακολουθία που συνοδεύεται από ψυχικό πόνο. Είναι στο χέρι μας όμως να αποφασίσουμε πώς θα αξιοποιήσουμε εν τέλει τον πόνο αυτό, αν δηλαδή θα τον μετατρέψουμε σε κλαυθμό, οδυρμό, οδύνη και θανατηφόρο σκοτάδι ή αν μέσα από τον πόνο αυτό θα διακρίνουμε τις ευκαιρίες υπέρβασης, ανάτασης και δημιουργίας. Αν οι συγκυρίες της ζωής μας και η ψυχή μας μας οδηγήσουν τελικά να επιλέξουμε τον δεύτερο δρόμο, μπορούμε να μετατρέψουμε το χάσμα γενεών σε κάλεσμα επανασύνδεσης ψυχών και γέφυρα Αλήθειας, εξοβελισμού δηλαδή της πνευματικής Λήθης που μας κρατά δέσμιους στην άγνοια από γενιά σε γενιά.
Αμαρταίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα. Τι μπορεί να σημαίνει άραγε αυτό πνευματικά για τον άνθρωπο που παίρνει το χάσμα των γενεών και το μετουσιώνει σε εφαλτήριο επανασύνδεσης; Για να το απαντήσουμε αυτό καταφεύγουμε στην ετυμολογία των λέξεων. Η φράση αμαρταίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα σημαίνει ότι οι υπαρξιακές αστοχίες των γονέων αποτελούν μια ευκαιρία παίδευσης, πνευματικής εξέλιξης δηλαδή των παιδιών με απώτερο βήμα να συναντηθούν με τον πραγματικό βαθύτερο Εαυτό τους και με τον Θεό. Δεν νοείται υπέρβαση χωρίς αμαρτία, χωρίς πτώση, χωρίς αστοχία, χωρίς πόνο και χωρίς μαρτυρία.
Κάθε γονιός κουβαλάει τις κασέτες του τοξικού παρελθόντος και βαυκαλίζεται με την ελπίδα του μέλλοντος. Τέλειος γονιός δεν υπάρχει. Μπορεί να υπάρξει όμως πολύ καλός γονιός. Και πολύ καλός γονιός είναι κατά βάση ο συνειδητός γονιός. Ο γονιός που βλέπει πρώτα μέσα του και μετά τολμάει να δει μέσα στην ψυχή των παιδιών του, αποδεχόμενός τα ως αυθύπαρκτα ελεύθερα όντα. Να μην διστάζει να βλέπει μέσα στα μάτια της ψυχής τους και να τους φωνάζει με όλη του την καρδιά: “Είμαι δίπλα σου, είμαι εδώ, είμαστε μαζί στο Τώρα, σε βλέπω!”
Ο Ηλίας Λιαμής στο βιβλίο του “Δυο στάλες κουράγιο για συντρόφους και γονείς” είχε εκφράσει μια πολύ ουσιαστική προτροπή η οποία μπορεί να αποτελέσει τον κανόνα κάθε γονιού στην πορεία του προς την υπέρβαση και να φωτίσει τα επόμενα βήματα: “Όποιος αγαπά ελευθερώνει…. και όποιος ελευθερώνει αγαπιέται…”
Πηγές:
«Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα.»
Οι πληροφορίες είναι από το βιβλίο «Ν.Γ. Πολίτου. Μελέται επί του βίου και της γλώσσης του ελληνικού λαού. Εν Αθήναις. Τύποις Π.Δ. Σακελλαρίου. 1900.» σελ. 137, 142.
