Ετυμολογική εισαγωγή
Σύμφωνα με την ετυμολογία της λέξεως πατρίς, η πατρίδα είναι το θηλυκό του πάτριος, δηλαδή η προερχόμενη εκ του πατρός. Είναι η γη του πατέρα μας.
Η εθνολογική πατρίδα
Σύμφωνα με την ελληνική βικιπαίδεια, πατρίδα ονομάζεται η χώρα στην οποία γεννήθηκε κάποιος ή από την οποία κατάγεται ο ίδιος και η οικογένειά του ή το χωριό ή η περιοχή γέννησης ή καταγωγής του. Οι άνθρωποι που ζουν στην πατρίδα έχουν συνήθως ως κοινά τη γλώσσα, τα έθιμα και συμφέροντα που στις σύγχρονες κοινωνίες καθορίζονται από κοινό νόμισμα και κοινή πολιτική για σχεδόν όλα τα θέματα (πχ κοινό σύνταγμα και νόμους), κώδικες επικοινωνίας και κοινά συμφέροντα.
Οι Έλληνες με μια μακραίωνη ιστορία χιλιάδων ετών στην μεσόγειο και στη βαλκανική χερσόνησο, έχουμε βιώσει σε καθαρά γενετικό επίπεδο πολλές μεταλλάξεις και διαφοροποιήσεις καθώς και μετακινήσεις πληθυσμών σε πολλές ευρωπαϊκές και ασιατικές γεωγραφικές περιοχές. Η σύγχρονη κυρίως Ελλάδα αντανακλά ένα μέρος του κάλλους και του κλέους της αρχαίας Ελλάδας καθώς περικλείει τις περιοχές οι οποίες άκμασαν κατά τα γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά και ελληνιστικά χρόνια. Στη διάρκεια όλων αυτών των διακυμάνσεων της εθνολογικής μας ιδιοσυστασίας, η μοναδική σταθερά παράμετρος ήταν πάντα η ελληνική γλώσσα, η οποία εκτός από φάρος πολιτισμού και προαγωγός ιδεών και πολιτισμού για όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο, υπήρξε (χωρίς πολλές φορές να το συνειδητοποιούμε) και σανίδα σωτηρίας των Ελλήνων.
Η πολιτισμική πατρίδα
Ο χώρος στον οποίο γεννηθήκαμε, μεγαλώσαμε, λάβαμε παιδεία και δημιουργήσαμε δεν μπορεί να περιχαρακωθεί γύρω από τα γεωγραφικά μας πλαίσια και μόνο ούτε από την ομορφιά της θάλασσας και του ουρανού μας. Είναι κυρίως η πολιτισμική μας παραγωγή και πολιτισμός στην πράξη σημαίνει τέχνη, σημαίνει γλώσσα, λόγος, γράμματα και επιστήμη. Σημαίνει διανόηση και φιλοσοφία. Σημαίνει δημιουργία και πολιτισμική παρακαταθήκη. Σημαίνει σε τελική ανάλυση ελληνική παιδεία. Ό,τι συμβολίζει την ελληνικό πολιτισμό και τον ελληνικό Νου στο ρου της ιστορίας είναι εν τέλει και δική μας πατρίδα ως Έλληνες. Και ο καθένας ο οποίος μετέχει ελληνικής παιδείας μπορεί να θεωρεί την Ελλάδα και τον ελληνικό πολιτισμό ως πολιτισμική πατρίδα του.
Ο ποιητής Ιωάννης Πολέμης καταγράφει κάποιες σκέψεις στο ποίημά του με τίτλο “Τι είναι η πατρίδα μας;” στις οποίες αποτυπώνεται το συμπέρασμα ότι η πατρίδα δεν περιορίζεται στα υλικά επιτεύγματα και στον γεωγραφικό και οικονομικό πλούτο ενός λαού αλλά επεκτείνεται (κυρίως) και στην πολιτισμική του δημιουργία.
Ποίημα “τί είναι η πατρίδα μας”
Τί εἶναι ἡ πατρίδα μας; Μὴν εἶν᾿ οἱ κάμποι;
Μὴν εἶναι τ᾿ ἄσπαρτα ψηλὰ βουνά;
Μὴν εἶναι ὁ ἥλιος της, ποὺ χρυσολάμπει;
Μὴν εἶναι τ᾿ ἄστρα της τὰ φωτεινά;
Μὴν εἶναι κάθε της ρηχὸ ἀκρογιάλι
καὶ κάθε χώρα της μὲ τὰ χωριά;
κάθε νησάκι της ποὺ ἀχνὰ προβάλλει,
κάθε της θάλασσα, κάθε στεριά;
Μὴν εἶναι τάχατε τὰ ἐρειπωμένα
ἀρχαία μνημεῖα της χρυσὴ στολή,
ποὺ ἡ τέχνη ἐφόρεσε καὶ τὸ καθένα
μία δόξα ἀθάνατη ἀντιλαλεῖ;
Ὅλα πατρίδα μας! Κι αὐτὰ κι ἐκεῖνα,
καὶ κάτι πού ῾χουμε μὲς τὴν καρδιὰ
καὶ λάμπει ἀθώρητο σὰν ἥλιου ἀχτίνα
καὶ κράζει μέσα μας: Ἐμπρὸς παιδιά!
Η ψυχολογική πατρίδα
Πολλές φορές ο Έλληνας αναγκάστηκε να αφήσει τον τόπο του και να αναζητήσει σωτηρία ή μια καλύτερη οικονομική τύχη σε αλλότριες χώρες. Η εξωτερική μετανάστευση υπήρξε γεγονός σταθμός το οποίο σημάδεψε πολλές γενεών Ελλήνων. Οικογένειες χωρίστηκαν, το γενετικό υλικό και το πνεύμα των Ελλήνων ταξίδεψαν σε όλα τα μήκη και πλάτη του εξωτερικού και όπου βρέθηκαν έλαμψαν και μεγαλούργησαν. Μεγαλούργησαν κυρίως διότι η σύγχρονη έκπτωτη πολιτισμικά και πνευματικά μαμά Ελλάδα δίδαξε στα παιδιά της την ατιμία, την αδικία και τον εύκολο πλουτισμό χωρίς αντίκρυσμα κόπου και πόνου. Έκανε κορώνα της την εκμετάλλευση των πάντων στον βωμό του χρήματος και αποποιήθηκε την βαρύτατη πνευματική παρακαταθήκη των προγόνων της. Το απόν κράτος, οι απόντες θεσμοί, η απούσα δημοκρατία αλλά και οι κατά καιρούς έντονες οικονομικές δυσκολίες της επιβίωσης ώθησαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού να βρεθεί μακριά από τον τόπο του. Κι εκεί στο εξωτερικό όσο και αν προχώρησαν οι Έλληνες ποτέ δεν σταμάτησαν να σκέπτονται και αναπολούν την χαμένη πατρίδα μέσα στην καρδιά και στο συναίσθημά τους, την ψυχολογική του πατρίδα.
Μα και πόσοι Έλληνες κατάφεραν να παραμείνουν πίσω στην Ελλάδα και να παλέψουν σε πείσμα των καιρών, να κωφεύσουν ενάντια στα κελεύσματα του βολέματος και της ηθικής παρακμής. Και από αυτούς τους Έλληνες πολλοί αισθάνονται μακριά από την ψυχολογική τους πατρίδα, από την Ελλάδα που πραγματικά αγαπάνε και έχουν στην καρδιά τους. Αισθάνονται ξένοι στον ίδιο τους τον τόπο, έναν τόπο ο οποίος με εγκληματική σιωπή αλλά με οργανωμένο σχέδιο αποσυντίθεται, νωθεύεται και χτυπιέται στις πολιτισμικές ρίζες του μέχρι τελικής αφανίσεως.
Δημοτικά τραγούδια για την ξενιτιά και τον επαναπατρισμό
Η ξενιτιά υπήρξε πάντα ορόσημο για τον Έλληνα και ενέπνευσε πολλές γενιές καλλιτεχνών και δημιουργών. Ιδιαιτέρως η καλλιτεχνική παραγωγή του δημοτικού τραγουδιού αντανακλά τις αγωνίες, τους πόθους, τον πόνο, την πικρία, την λαχτάρα, αλλά και την προσμονή, την λαχτάρα της επανένωσης με την πατρίδα και προπαντώς την νοσταλγία. Πόσο δυνατή λέξη ετυμολογικά η λέξη νοσταλγία, μιας και είναι το άλγος (ο πόνος) το οποίο προκαλεί ο νόστος, η ανάγκη δηλαδή για επιστροφή στην πατρίδα.
Μια από τις πληρέστερες συλλογές δημοτικών τραγουδιών για την ξενιτιά είναι αυτή της γνωστής καλλιτέχνιδος Δόμνας Σαμίου:
https://www.domnasamiou.gr/?i=portal.el.albums&id=16
Μερικά ιδιαιτέρως δημοφιλή και αγαπημένα δημοτικά τραγούδια για την ξενιτιά είναι το ξενιτεμένο μου πουλί (Ήπειρος) και ο Μεσσαρίτικος (Κύθηρα).
Η πνευματική πατρίδα
Και καταλήγουμε στην πιο σημαντική και πιο ουσιαστική απόχρωση της λέξεως πατρίδα. Πέραν από γεωγραφικούς ορισμούς, οικονομικά στοιχεία, ιστορικές διαδρομές λαών και εθνών και ψυχολογικές εξάρσεις, πάθη και συναισθήματα. Η ουσιωδέστερη διάσταση της πατρίδας έγκειται στην πνευματική μας καταβολή. Η πατρίδα είναι η γη του πνευματικού μας Πατέρα. Είναι το πεδίο της πρωταρχικής μας ουσίας, δηλαδή του καθαρού μας πνεύματος.
Υπάρχουν πολλά έργα στην παγκόσμια και κυρίως αρχαία ελληνική γραμματεία τα οποία βρίθουν από συμβολισμούς και αναφορές σε πνευματικά αρχέτυπα επανένωσης της σχασμένης ψυχής και του υποδουλωμένου πνεύματος με τον πνευματικό πατέρα. Η επανένωση αυτή, η οποία πολλές φορές ονομάζεται και Ιερός Γάμος και αναφέρεται στις περισσότερες θρησκευτικές και φιλοσοφορικές παραδόσεις αφορά στην αποκατάσταση μιας διαρρηχθείσας ισορροπίας η οποία υφίσταται σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ύπαρξης. Παγκόσμιο και διαχρονικό έργο ύψιστου συμβολισμού στο θέμα της επιστροφής στην πνευματική πατρίδα είναι η Οδύσσεια του Ομήρου. Θα υπάρξει εκτενέστερη αναφορά στον πλούτο των αλληγοριών και των συμβολισμών της Οδύσσειας σε προσεχές άρθρο στο παρόν ιστολόγιο. Η ένωση του Οδυσσέα με την Πηνελόπη, μετά τις αμέτρητες οδύνες και απειλές τις οποίες καλείται να αντιμετωπίσει ο μυθικός ήρωας αντιπροσωπεύει την ένωση του Ιερού Γάμου και είναι το πιο ουσιαστικό επίτευγμα θα μπορούσε να επιτύχει ο οποιοσδήποτε άνθρωπος στα πλαίσια της γήινης ζωής. Ο Οδυσσέας οδύσσεται, μαίνεται και μισεί, πονά, ταλαιπωρείται, οδύρεται αλλά τελικώς ενώνεται με το άλλο του μισό και η ισορροπία αποκαθίσταται.
Όλη μας η διαδρομή στην πορεία της επίγειας ζωής μας φανερώνει την υποσυνείδητη ανάγκη της επανένωσης με τον Πατέρα, της βίωσης της ολότητας της πνευματικής μας ουσίας. Συναισθανόμαστε διαισθητικά πάντα ότι κάτι λείπει. Και όταν λέμε κάτι λείπει δεν αναφερόμαστε στις πλάνες του εγώ, στις προσκολλήσεις και στις επιθυμίες. Αναφερόμαστε στην έλλειψη ουσιαστικής πληρότητας. Παρά την επίγευση των επίγειων αγαθών και ηδονών, νιώθουμε ότι πάντα κάτι βαθύτερο και σημαντικότερο μας λείπει και αυτό το βαθύτερο είναι η επανένωση με τον Πατέρα μας και η επιστροφή μας στην πνευματική μας Πατρίδα χωρίς τους περιορισμούς του ανθρώπινου σώματος και της ύλης. Δύσκολο να ιχνηλατήσει κανείς αυτή την περιοχή χωρίς να υπερβεί εαυτόν, χωρίς να αναζητήσει την επαφή με το υπερβατικό.
Είμαστε μια ζωή στην ξενιτιά και δεν το γνωρίζουμε. Η νοσταλγία είναι απύθμενη. Η ψυχή μας και το πνεύμα μας αποζητούν την επανένωση με την βάση της ουσίας μας, εκεί από όπου πρωταρχικώς προήλθαμε. Όταν το βιώνουμε αυτό, τότε παγώνει ο χρόνος και σκεφτόμαστε το θάνατο του υλικού μας σώματος με χαρά διότι αυτό θα είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία για παλινόστηση, για επανένωση με τον πνευματικό μας Πατέρα. Αρκεί να αντιληφθούμε πλήρως το μέγεθος της προσωρινής υποδούλωσης και φυλακής μας στην εδώ ζωή και να νοσταλγήσουμε με όλη τη δύναμη της ψυχής μας την επιστροφή στην πατρίδα.
Πηγές
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%B1%CF%84%CF%81%CE%AF%CE%B4%CE%B1
